Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza eta Hiri Agenda Sailak gaur goizean izendatu du Errenteria eremu tentsionatu, eta izendapena lortu duen Euskadiko lehenengo udalerria da. Izendapena abian jartzearekin lotuta bi aldeek alderdi jakin batzuez hitz egiteko egin duten bileraren ondoren Gipuzkoako herri horretako Reina Aretoan egin den agerraldian, Denis Itxaso Etxebizitza eta Hiri Agendako sailburua, Aizpea Otaegi Mitxelena alkatearekin batera, pozik agertu da hasierako urrats handi hori eman izanagatik, eta adierazi du “eremu tentsionatuaren izendapena ez da etiketa bat bakarrik, udalerriak etxebizitzaren merkatuan krisi bati aurre egin behar diola aitortzea da, eskaerak larregi gainditzen duenez dagoen eskaintza”. Bere esku-hartzean, Denis Itxasok eskerrak eman dizkie Euskadiko udalerri tentsionatuei “errealitate zail baina beharrezko bati aurre egiteko konpromisoagatik”. Bestalde, Aizpea Otaegi alkateak balioetsi nahi izan ditu udalerri tentsionatu izendatzeak berekin ekarriko dituen tresnak, nahiz eta azpimarratu duen beharrezkoa dela ikuspegi integral batekin lan egitea, etxebizitzaren erronka konplexuari aurre egiteko neurriak aktibatzeko.
Modu horretan, Errenteriak zabaldu du atea Euskadin, “baina Eusko Jaurlaritzatik jada abian ditugu Zumaiako, Galdakaoko eta Lasarte-Oriako prozesuak”, esan du sailburuak. Eusko Legebiltzarrean egin zuen lehenengo esku-hartzean adierazi zuen bezala, Saila anbiziotsua da alde horretatik, eta, “izendapen horrek alokairu-kontratuetan eta horien luzapenetan izango dituen berehalako eraginez haratago, garrantzitsuena epe luzerako ikuspegia da. Hiru urteko ekintza-planak ezin dira dokumentu soilak izan, plan biziak, aldatzen eta egokitzen joango diren planak, izan behar dute. Hirigintzan, hiru urte segituan igarotzen dira, eta ezinbestekoa da, beraz, udalekin etengabeko lankidetzan lan egitea plan horiek etengabe eguneratzeko eta optimizatzeko, legeek ematen diguten aukera bakoitza aprobetxatuz eta beti etorkizunera begira”, esan du sailburuak. Logika horretan bertan, alkateak adierazi du Donostialdeko metropoli-eremuan gehiago izan beharko luketela bide horrekin bat egiten duten herriak, eragin handiagoa izateko, udal-arazoak ez baitaki ezer udal-mugez. Ikertaldek udalarentzat egindako azterlanak berak adierazten du Donostian dagoen presioak eragina duela inguruko udalerrietan eta, bereziki, Errenterian.
Denis Itxasok adierazi duenez, “hiru urteko planek bost arlo handitan egin nahi dute aurrera, gaur egungo beharrei erantzuteaz gain aldaketa iraunkor baterako oinarriak ezar ditzaten”, arreta alokairurako etxebizitza babestuen eraikuntza bultzatzean jarriz, % 50 36 urtetik beherako gazteentzat gordeta. Era berean, Itxasok proposatzen du gazteentzat eta adinekoentzat bizitokiak sortzea udalek eskura jarritako lekuetan; erabilgarri dagoen lurzoru guztia, bai publikoa bai pribatua, mobilizatzea; udal-ordenantzak eguneratzea eraikitako espazioa ahalik eta gehien aprobetxatzeko, etxebizitza handiak zatitzea, merkataritza-lokalak etxe bihurtzea edo jarduera profesionalak kaleetara mugitzea sustatuz; eta hutsik dagoen etxebizitza mobilizatuz, Bizigune bezalako programen bidez edo hutsik dauden etxebizitzen kanona ezarriz.
Izendapenaren ondorioak etxebizitzarako eskubidearen aldeko 12/2023 Legearen arabera
Eremu tentsionatuen neurria iaz onartu zen Diputatuen Kongresuan (maiatzaren 24ko 12/2003 Legea), eta horri heltzeak esan nahi du udalak aitortzea oinarrizko ondasun hori eskuratzean arazo larria duela. Izendapenak ekintza-plan estrategiko bat eta horrek dakartzan ekintzak onartzea eskatzen du. Alde horretatik, biztanleriaren % 68 –1,5 milioi pertsona inguru– biltzen duten Euskadiko 43 udalerrik betetzen dituzte eremu tentsionatu izendatzeko baldintzak. Etxebizitza eta Hiri Agenda Saila udal horiekin lankidetzan ari da, eta ahalik eta gehien arindu du nahitaezko txostena egiteko behar den denbora.
Errentariak etxebizitza eskuratzeko eskubidea gauzatzeko abantailak argiak dira: besteak beste, prezioak mugatzen ditu, urtebeteko ezohiko hiru luzapen ezartzen ditu amaitzen diren kontratuetarako eta edukitzaile handientzat –bost etxebizitza edo gehiago dituztenentzat– muga indartuak finkatzen ditu. Azken 5 urteetan alokatuta egon ez diren etxebizitzetan kontratu berrien alokairu-prezioak ere mugatzen ditu, eta muga erreferentziako prezioek markatuko dute.
Errenteriak, aitzindari izan den herriak, urte hasieran egin zion eskaera Eusko Jaurlaritzari, eta Jaurlaritzak, dagozkion azterketak egin ondoren, orain onartu du, eta Etxebizitza Ministerioari jakinaraziko dio ebazpena, BOEn argitaratu dezan eta neurriak indarrean jar daitezen. Hasierako eragina da udalerria eremu tentsionatu izendatzea hiru urtez, eta, egoera aldatzen ez bada, epea luzatu ahal izango da. Horri dagokionez, Denis Itxaso Etxebizitza eta Hiri Agendako sailburuak gogora ekarri du etxebizitza “ongizate-estatuaren oinarrizko zutarria” dela, eta “bizitoki duina eskuratzea Eusko Jaurlaritzaren lehentasunetako bat, arreta berezia eskainiz gazteei eta kolektibo zaurgarriei”.
Errenteriaren kasuan, etxebizitzaren hazkundeak etxebizitza berrien eskaeraren urratsak jarraitu ditu, eta % 5,5 bakarrik dira hutsik dauden etxebizitzak. Gizartean eta familietan izandako aldaketen ondorioz, etxeetan familia bakarrak edo bi kide bizi dira, eta horrek merkatua tentsionatzen laguntzen du, are gehiago Donostialdeko metropoli-eremuaren parte izanda. Udalak Ikertalderi eskatu zion azterlanak etxebizitzen erosketa- eta alokairu-prezioen igoera ere jaso du, eta azken bost urteetan KPIaren igoera metatua baino nabarmen handiagoa izatera pasatu dira.
Gastu horri aurre egiteko, batez beste, aurrekontu pertsonalaren % 33 behar da, legeak ezarritakoa baino hiru puntu gehiago. Alokairuaren kasuetan areagotu egiten da; izan ere, pertsona horien diru-sarrerak hipoteka edo etxebizitza jabetzan dutenena baino heren bat txikiagoak dira. Izendapenarekin batera, Udalaren eta Eusko Jaurlaritzaren artean adostutako ekintza-plan bat dago. “Etxebizitza publikoen parkea handitzea funtsezkoa da”, adierazi du sailburuak, eta behin baino gehiagotan gogorarazi du legegintzaldi honetan herritarren eskura 7.000 etxebizitza jartzeko asmoa dagoela, aurrekoan baino % 40 gehiago.
Errenteriako Hiri Antolamenduko Plan Orokorrak (HAPO) 1.200 etxebizitza berri eraikitzea aurreikusten du, horien % 54 publikoak, eta horrek gaur egungo 723 etxebizitza publikoetatik 1.371ra pasatzea ahalbidetuko du, hau da, % 90eko igoera. Gainera, plan horrek bost jarduera-esparru jasotzen ditu:
- Alokairu eskuragarria sustatzea: besteak beste Esnabiden eta Altzaten alokairuko etxebizitza publikoen sustapenekin, zuzkidura-bizitokiak sustatuz edo etxebizitza kolaboratiboak bultzatuz. Alokairua sustatzeko eta alokairuaren merkatu pribatuan bitartekaritza-programa publikoak bultzatzeko zerga-neurriak mantentzea ere planteatzen da. Gainera, hutsik dauden etxebizitzei buruzko azterlan bat egitea ere proposatzen da, horiek mobilizatzeko ekintza zehatzak proposatu ahal izateko.
- Etxebizitza-parkeari eta hiri-berroneratzeari buruzko jarduketak: lehendik dagoen etxebizitza-parkearen birgaikuntza zerga-neurriekin eta dirulaguntzekin sustatzen jarraitzea, etxebizitza turistikoen erregulazioan aurrera egitea eta hiri-berroneratzea modu integralean bultzatzen jarraitzea. Era berean, etxebizitzak birgaitzearen arloan informazioa eta aholkularitza hobetzea ere aurreikusten da.
- Prestazioen, alokairurako laguntzen eta kolektibo zaurgarriak babesteko sistema: kolektibo zaurgarriei laguntzen jarraitzea, administrazio publikoen arteko laguntzak osatuz eta jarraipena eginez.
- Gobernantza eta koordinazio instituzionala: planak hainbat mekanismo aurreikusten ditu planean jasotako neurrien jarraipena eta egokitzapena egiteko, begirada tokiko koordinazioan, gainerako alderdiekikoan eta Udalaren eta Eusko Jaurlaritzaren artekoan jarrita.
Laguntza-sorta
Bestalde, nabarmendu behar da gaur egun 800 familiak baino gehiagok dituztela etxebizitza ordaintzeko laguntzak. Horien artean, Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza eta Hiri Agenda Sailak Errenteriako 109 pertsonari laguntzen die Etxebizitzarako Prestazio Ekonomikoaren (EPE) bidez, eta guztira 317ri Gaztelagun programaren bidez. Halaber, inor bizi ez den 93 etxebizitza jarri ziren herrian Alokabideren eskuetan, Bizigune programari esker, eta horietatik 82 jada alokatuta daude, 4 onartzeko fasean eta 7 esleitzeko prozesuan, bi erakundeen arteko lankidetzaren ondorioz. Gainera, udalak 3.500 eurora arteko dirulaguntza-lerroa du Eusko Jaurlaritzaren bitartekaritza-sistemetan integratzen badira alokatu litezkeen etxebizitzak birgaitzeko edo horietan hobekuntzak egiteko.